اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی

سیستم خاک

در این سیستم صرف زاده شدن اشخاص در خاک یک کشور، کافیست تا دولت کشور متبوع، تابعیت را به شخص بدهد. ایالات متحده آمریکا، از کشورهایی است که سیستم خاک را اجرا میکند.

سیستم خون

این سیستم، عموما تابعیت پدر را مدنظر قرار میدهد، اما چرا تابعیت پدر ملاک قرار گرفته است؟

نخست باید این را در نظر داشت که تابعیت، امتیازی است که دولت ها به اشخاص میدهند، لذا هر زمان با اراده دولت، شخص سلب تابعیت میشود. با همین دلیل، برای جلوگیری از بی تابعیت بودن اشخاص در سطح بین المللی، عموم کشورها اتفاق نظر دارند که از طریق تابعیت پدر، امتیاز تابعیت را به فرزندان نیز منتقل نمود. سیستم خون، مورد پذیرش بسیاری از کشورهاست.

هم چنین؛ برای رعایت اصل وحدت تابعیت خانواده، درصورت ازدواج خانم، امتیاز تابعیت شوهر نیز به خانم اعطا میگردد. این مورد نیز مورد پذیرش اکثریت کشورهاست، البته ممکن است برخی از کشورها نیز، امتیاز تابعیت را به آقایانی که با خانم کشور خود ازدواج میکنند، اعطا نمایند. به عنوان مثال؛ روسیه از جمله کشورهایی است که تابعیت را هم به آقایان و هم به خانم های بیگانه ای میدهد که با تابعین روسی ازدواج نمایند، یعنی هردو شکل را پذیرفته است. اما باید توجه داشت که اعطای تابعیت از سمت خانم به شوهر، یک استثنا محسوب میشود که باید دید کشور مورد نظر، اعطای چنین امتیازی را پذیرفته است یا خیر. 

پس به صورت جمع بندی میتوان چنین گفت که:

طبق پذیرش جامعه بین المللی به عنوان یک عرف یا رویه بین المللی با جهت اعطای تابعیت؛ تابعیت پدر، به همه اشخاص خانواده اعطا میگردد، اما عکس آن یعنی اعطای تابعیت مادر، یک استثنا محسوب میشود. با این دلیل که اصل وحدت تابعیت خانواده باید رعایت گردد، از طرفی سخت به نظر میرسد که زن تابعیت خود را به مرد منتقل کند. کما اینکه در بسیاری از کشورها، به ویژه اروپا و آمریکای شمالی، در صورت ازدواج مرد با زن، نام خانوادگی مرد به زن تعلق میگیرد و زن از هویت و نام خانوادگی خود محروم میگردد.

در ایران، سیستم خون درحال اجراست، همچنین کشورهایی که سیستم خاک را پذیرفته اند، سیستم خون را نیز پذیرفته اند. چنانچه در ایران، فرزندی از یک زوج که پدر تابعیت ایران و مادر تابعیت غیر را دارد، زاده شود، تا سن ۱٨ سالگی، تابعیت ایران به وی اعطا میگردد، پس از آن فرزند میتواند تابعیت ایران را از خود سلب یا اخذ نماید.

( در ایران، مسئول رسیدگی به اعطای تابعیت یا سلب آن، برعهده هیئت دولت است که اغلب آن را به وزارت امور خارجه واگذار مینماید. )

سیستم نژاد

آخرین بار در جهان، این سیستم مورد توجه آلمان نازی بود که به آریایی ها در سراسر جهان، در صورت درخواست آن ها و تصمیم دولت، امتیاز تابعیت آلمانی اعطا میشد. پس از جنگ جهانی دوم و تأسیس سازمان ملل متحد و تنظیم منشور حقوق بشر که در آن اصل احترام به عقاید، ادیان و هم چنین برابری همه نژاد های انسانی ذکر شده، دولت ها برای جلوگیری از خدشه دار شدن وجهه بین المللی، چنین سیستمی را نپذیرفته اند. 

البته امکان دارد دولت یا حکومتی که روحیه برتری نژادی دارد، به درخواست کنندگان هم نژاد خود برای تابعیت، نسبت به سایر درخواست کنندگان، امتیاز تابعیت را آسان تر اعطا نماید.

لایحه اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی

در تاریخ ٢٣ اردی بهشت ماه سال ۱٣٩٨ هجری خورشیدی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران، با کلیات لایحه اعطای امتیاز تابعیت؛ به فرزندانی که مادران آن ها ایرانی هستند، موافقت کردند.

درباره این لایحه، ٣نکته مد نظر است:

۱_ فرزندانی که مادران آن ها ایرانی و پدر خارجی است، مادران آن ها میتوانند پیش از سن ۱٨ سالگی، برای فرزندان خود، درخواست تابعیت نمایند.

٢_ فرزندانی که مادران آن ها ایرانی و پدر خارجی است، چنان چه تا سن ۱٨ سالگی، مادرشان اقدام به درخواست تابعیت ننموده اند، خودشان میتوانند درخواست کنند.

٣_ امتیاز اعطای تابعیت به چنین اشخاصی، مشروط بر این است که مشکل امنیتی نداشته باشند.

( البته با نظر این جانب؛ لزومی به تأکید نکته سوم توسط مجلس نبود، چرا که اعطای تابعیت، اعطای امتیاز است و هر دولت میتواند با صلاح دید، تابعیت را اعطا یا سلب نماید، علاوه بر این، در فصل تابعیت در قانون مدنی، درباره اعطای تابعیت به اشخاص دستوراتی مشخص کرده است که از جمله آن ها، نداشتن سوء پیشینه یا مشکلات امنیتی است. )

قابل توجه است که این لایحه هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده است.

هم چنین، تصویب این لایحه، خدشه ای در اعطای تابعیت به فرزندانی که پدران آن ها ایرانی هستند، وارد نمیکند.